Brzoza brodawkowata Betula verrucosa

Słowianie uważali brzozę za zwiastunkę wiosny i symbol wieczności, z gałązek powstawały magiczne różdżki, ozdabiano nimi izby i ołtarze. Gałąźki stosowano także w leczeniu chorób skórnych: odleżyn, oparzeń i otarć a liście utarte z sadłem miały być skuteczne na świerzb i liszaje. Balsamy i nalewki leczyły reumatyzm i przeziębienia. Szeroko stosowany był w medycynie ludowej czyr. Z kory brzozowej wyrabiano mazidło skuteczne przeciw wszom i kleszczom. Wkładki do butów, wykrojone z kory, pomagały przy nadmiernej potliwości stóp. Bardzo popularnym dawnym napojem, zapożyczonym od Litwinów, był sok brzozowy zwany też oskołą lub brzozowikiem. Sok pijano na przemianę materii 3-5 szklanek dziennie, a także przy reumatyzmie, chorobach nerek i przy egzemie.

Inne nazwy brzoza biała, brzezina, brzoza zwisła

Opis
Drzewo to osiąga do 30 m. Ma silnie rozwiniętą koronę z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami. Kora młodych drzew jest pomarańczowoczerwona, lecz z czasem staje się biała, a u starszych drzew czarna u nasady. Młode gałązki są ciemne, nieowłosione, pokryte gruczołami. Liście u nasady są zwykle klinowate, nierówno podwójnie piłkowane, a młode liście są lepkie i słabo owłosione. Kwiaty są zebrane w kwiatostany zwane, podobnie jak u brzozy omszonej, kotkami. Owoce to podłużne eliptyczne orzeszki.

Występowanie
To popularne drzewo rośnie u nas w dwóch gatunkach: brzoza brodawkowata i omszała. Cenna w lecznictwie jest brzoza brodawkowata, charakteryzuje się cienkimi brązowymi gałązkami, zwisającymi w dół i pokrytymi żywicznymi brodawkami. Brzoza omszała jest niższa, jej gałązki rosną ku górze i są gęsto owłosione.

Surowiec
W celach leczniczych pozyskuje się: liście, pączki, sok i czyr - guzowatą narośl na pniu.
Młode liście zbiera się jeszcze nie w pełni rozwinięte, lepkie. Pączki zbiera się zimą ze ściętych drzew, a sok wczesną wiosną, kiedy pączki stają się nabrzmiałe. Czyr odcina się jesienią lub wczesną wiosną z drzew żywych.

W apteczce
Liście brzozy pobudzają wydzielanie moczu i dezynfekują drogi moczowe. Stosuje się je w leczeniu chorób skóry oraz wątroby. Pączki wykorzystuje się jako środki napotne, żółciopędne i przeciwzapalne. Sok z brzozy jest też zalecany w kuracjach wzmacniających, przy chorobach skóry i wątroby. Pomaga usuwać piegi i zapobiega przetłuszczaniu włosów.
Czyr brzozowy w medycynie ludowej uważany był za lek przeciwnowotworowy. Badania wykazują, że rzeczywiście zwiększa on odporność organizmu i poprawia samopoczucie w stadiach zawansowanej choroby nowotworowej. Skuteczny jest też w przewlekłych nieżytach i toksycznych uszkodzeniach wątroby.

W kuchni
Sok brzozowy pozyskuje się na przedwiośniu, nawet jeśli nocą trzyma mróz, ale dniem temperatury są dodatnie. Gdy śnieg topnieje, pełne są smakowitego soku. Korzenie pobierają wodę z rozmarzającej gleby, a w roślinie - przechodzącej ze stanu spoczynku do aktywności - zgromadzone zapasy przekształcają się w związki rozpuszczalne i wędrują w górę drzewa do rozwijających się pączków. Dlatego im wyżej pobieramy sok, tym więcej znajduje się w nim cukrów i wartościowych składników.

SOK BRZOZOWY (OSKOŁA)
W zależności od aury, ale z reguły w pierwszej połowie marca, nawierca się w pniach otwory o średnicy 10 mm i głębokości 6-8 cm. Otwór powinien przebiegać nieco na skos, by miał lekki spad na zewnątrz. Liczba nawierceń zależy od średnicy drzewa, mierzonej na wysokości 1,3 m. Przy średnicy 18 - 25 cm można wykonać 1 nawiert, przy 26-35 cm-2 nawierty, przy
średnicy 36 cm i więcej - 3 nawierty. W otwór wprowadza się rurkę lub blaszkę ściekową. Sok najlepiej zbierać do naczyń szklanych, szczelnie zamykanych. Po zakończeniu pobierania soku w otwory należy wbić kolki drewniane o średnicy 1 mm większej od średnicy otworu i długości kilku cm więcej od długości kanału.